Polskie Towarzystwo Psychoanalizy Jungowskiej
Czym jest symbol?
Czym jest symbol?
dr n. med. Robert Roczeń

Aby mówić o symbolu, warto odróżnić go od znaku. Znak bowiem zazwyczaj ma jeden desygnat, jedno znaczenie np. okrąg i trójkąt oznaczają toalety: damską i męską. Występuje zazwyczaj w kontekście społecznym lub naukowym (+-), tam gdzie potrzebny jest precyzyjny komunikat. Obecnie żyjemy w świecie narastającego znaczenia piktogramów. Stąd znak graficzny przejmuje znaczącą rolę w komunikacji niewerbalnej.
Tym co zanika, ale nie traci na znaczeniu, jest symbol. Znaczy on zawsze więcej niż obraz czy słowo, którym się przejawia. Charakterystyczną cechą symbolu jest wywoływanie przezeń emocji, wyobrażeń, skojarzeń i wspomnień u osoby poddanej jego działaniu; symbol pojawia się tu w kontekście psychicznym.
„Czym zatem jest symbol? Historycznie jest to przede wszystkim techniczny wyraz języka greckiego oznaczający skorupę pamięci. Podejmujący przyjaciela gospodarz domu wręcza mu tzw. testera hospitalis, tzn. przełamuje skorupę, sam zatrzymuje połowę, a drugą daje gościowi, aby, jeśli po trzydziestu czy pięćdziesięciu latach jakiś jego potomek zawita znów do jego domu, można się było po złożeniu skorupek w całość wzajemnie rozpoznać. Starożytny paszport: oto pierwotny techniczny sens symbolu. Jest to coś, po czym rozpoznaje się kogoś jako dawnego znajomego.”[1] W ten sposób widziany symbol pozwala postrzegać także jako symbol skorupę pomiędzy pamięcią, a rzeczywistością zewnętrzną. Zdolność symbolizowania i symbol jawią się wówczas jako warunki świadomego i nieświadomego życia w komunikacji i więzi ze światem. Z tej perspektywy symbol służy identyfikacji, jest parametrem budującym i określającym warunki identyczności osobowej oraz identyczności rzeczy w różnych punktach czasowych i różnych warunkach przestrzeni.
Symbol w przestrzeni intrapsychicznej jest medium prowadzącym od świata widzialnego, słyszalnego i odczuwanego do wewnętrznych znaczeń oraz wielopoziomowych związków psychicznych.

Symbolizacja jest sposobem zapisywania świata przy pomocy symboli – liter. Z natury swojej, zapis ten jest nieprecyzyjny i niejednoznaczny. Nie poddaje się odczytaniu dwa razy w ten sam sposób.
Pytanie o naturę symbolu jest pytaniem o naturę umysłu, psychiki. Symbolem bowiem może być wszystko, co istniejąc, będzie rezonować w psyche. Symbol nie nadaje znaczeń, bowiem powstają one w umyśle podmiotu jako wynik wszystkich uwarunkowań wewnątrzpsychicznych i społecznych, podmiotowych i przedmiotowych. Znaczenie symbolu nie istnieje zatem bez podmiotu symbolizującego – w relacji symbolizacji to on jest najważniejszy. Ta relacja może bowiem zachodzić bez symbolu istniejącego obiektywnie.
Szczególnym rodzajem symbolu jest czynność pomyłkowa – jest ona symbolem będącym zdarzeniem psychicznym. Jest lustrem, poprzez które, tak jak zrobiła to Alicja, można zobaczyć co znajduje się w odwrotnej przestrzeni świata empirycznego.
[1] H. – G. Gadamer Aktualność piękna Oficyna Naukowa, Warszawa 1993, s. 42